วันหนึ่งในขณะที่น้องคนสวยกำลังล้างมือ เมื่อเงยหน้ามองกระจกก็เห็นถึงความผิดปกติที่สังเกตได้ชัด ผมหงอกทำไมถึงเยอะขึ้น !
ช่วงเวลาสองสามเดือนที่ต้องกักตัวจากภาวะการระบาดของ COVID19 เธอสังเกตเห็นว่ามีผมหงอกเพิ่มมากขึ้นกว่าปกติ พลางคิดในใจ นี่ฉันเพิ่งอายุ 32 ปีเองนะ
ทำไมผมหงอกถึงเพิ่มขึ้นได้เร็วอย่างนี้ ? โดยเฉพาะกับคนที่ไม่เคยหรืออาจจะเคยมีแค่เส้นสองเส้นเท่านั้น
………….
ไม่ใช่เฉพาะน้องคนสวยเท่านั้นที่พบว่าตัวเองมีผมหงอกเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว คนอื่น ๆ ที่อยู่ในช่วงกักตัวก็สังเกตเห็นว่าพวกเขามีผมหงอกเพิ่มขึ้นเช่นกัน
ซึ่งแน่นอนว่า COVID19 คงไม่ได้ทำให้เกิดผมหงอกโดยตรงแต่ด้วยหลักฐานทางวิทยาศาสตร์ชี้ให้เห็นว่าสาเหตุที่ทำให้เกิดผมหงอกคือ ความเครียด !
เธอบอกว่า “ฉันคิดเล่น ๆ ว่าเป็นเพราะไม่ค่อยได้นอนในช่วงกักตัวหรือเปล่า แต่ว่ามันกลับเป็นเรื่องจริง ประจำเดือนของฉันก็ไม่มาเนื่องจากความเครียดแล้วก็นอนไม่ค่อยหลับเนื่องจากมีแต่ความกังวลอยู่เต็มหัวไปหมด”
ความเครียดส่งผลต่อร่างกายในหลายรูปแบบด้วยกัน เช่น ทำให้เกิดสิว เกิดการอักเสบเรื้อรัง ซึ่งอาการเหล่านี้เป็นสิ่งที่พบได้ตามปกติอันเป็นผลเนื่องจากมาความเครียด แต่ความเครียดทำให้เกิดผมหงอกได้อย่างไร ? ยังไม่เป็นที่ทราบกันดีนัก
……….
ผมหงอกเป็นเรื่องปกติธรรมดาสามัญตามอายุที่เพิ่มมากขึ้น โดยเฉพาะผู้ที่มีอายุ 30 ปีขึ้นไป ส่วนผมหงอกที่เกิดขึ้นกับคนที่อายุน้อยกว่านั้น เราเรียกว่าเป็นผมหงอกก่อนวัย ส่วนเรื่องระยะเวลาที่แน่ชัดว่าบุคคลนั้นจะมีผมหงอกเมื่ออายุเท่าใดนั้นเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับพันธุกรรม
รูขุมขนแต่ละแห่งจะมีเซลล์เม็ดสี ซึ่งเราเรียกว่าเมลาโนไซต์ melanocyte ซึ่งจะทำหน้าที่สร้างเม็ดสีให้กับเส้นผม เมื่อเวลาผ่านไปเซลล์ดังกล่าวก็จะมีการเปลี่ยนแปลงทางชีวเคมีในตัวมันเองแล้วก็จะตายลงในที่สุด (programmed cell death) ซึ่งทำให้จำนวนเม็ดสีในผมลดลง ทำให้ผมมีสีอ่อนลงและเปลี่ยนเป็นสีเทาในที่สุด
มันค่อนข้างชัดเจนว่า ทุก ๆ สิ่งเป็นเรื่องของการผสมผสานกันระหว่างพันธุกรรมของเรากับสิ่งแวดล้อมรอบตัวเรา เช่น ถ้าหากคุณสูบบุหรี่ หากคุณเผชิญกับมลภาวะ แสงแดดและปัจจัยอื่นจากสิ่งแวดล้อม หรือถ้าต้องเผชิญกับตัวสร้างความเครียดภายนอกร่างกาย
ปัจจัยดังกล่าวเหล่านี้สามารถเร่งเวลาของการเกิดผมหงอกเร็วขึ้น โดยทั่วไปคนเราจะเริ่มสังเกตเห็นผมหงอกของตัวเองราว 6-8 สัปดาห์หลังจากถูกกระตุ้นให้เกิดความเครียด ซึ่งหากเทียบกับระยะเวลาที่มีการ lock down กักตัวก็พอดีกันกับระยะเวลาที่ผมจะเริ่มหงอก คนก็เลยสังเกตเห็นผมหงอกกันมากขึ้น ทั้งนี้ถึงแม้ว่าเราจะมียีนส์ที่ถูกควบคุมให้แสดงอาการผมหงอกเมื่ออายุ 35 ปี แต่ก็อาจจะเกิดผมหงอกได้เร็วกว่านั้นหากได้รับการกระตุ้นความเครียดสูงอยู่บ่อย ๆ
ทั้ง ๆ ที่ผู้เชี่ยวชาญต่างก็ลงความเห็นว่า ความเครียดและการเกิดผมหงอกมีความเกี่ยวข้องกัน แต่กลไกทางชีววิทยาที่จะนำมาอธิบายเรื่องนี้ยังไม่เป็นที่ชัดเจน นักวิจัยบางรายชี้ว่าอาจเกิดจากฮอร์โมนคอร์ติซอลซึ่งเป็นฮอร์โมนที่จะหลั่งเมื่อเรามีความเครียดเป็นตัวเริ่มต้น โดยจะไปทำให้เซลล์เม็ดสี melanocyte ที่รูขุมขนทำงานผิดปกติไปหรือตายไป ในขณะที่ทฤษฎีอื่น ๆ ก็ระบุว่าอาจเกิดจากอนุมูลอิสระที่เข้าไปทำลายเซลล์ทำให้เกิดการอักเสบและส่งผลต่อรูขุมขน
การศึกษาครั้งใหม่ที่ตีพิมพ์ลงในวารสาร Nature ได้นำเสนอทฤษฎีใหม่ ซึ่งเสนอว่าความเครียดไม่ได้ส่งผลเสียต่อเมลาโนไซต์หรือรูขุมขมแต่อาจจะไปทำลายเซลล์ตั้งต้นหรือ stem cell ที่จะพัฒนามาเป็นเมลาโนไซต์เซลล์ใหม่แทน เมื่อเรามีความเครียด ระบบประสาทซิมพาเทติกซึ่งเป็นระบบประสาทที่คอยควบคุมการตอบสนองของร่างกายโดยอัตโนมัติเมื่อเราตกอยู่ในภาวะอันตรายจะไปกระตุ้น Melanocyte stem cell หรือเซลล์ตั้งต้นที่จะกลายไปเป็นเซลล์เมลาโนไซต์ (เป็นเซลล์ที่กำลังรอการพัฒนาเพื่อให้เติบโตไปเป็นเมลาโนไซต์ซึ่งจะสามารถสร้างเม็ดสีให้กับเส้นผม) ถูกกระตุ้นให้ทำงาน แบ่งตัวแล้วก็ตายลงในที่สุดทำให้ไม่มีเซลล์ตั้งต้นที่จะพัฒนาไปเป็นเมลาโนไซต์ที่สามารถสร้างเม็ดสีให้กับเส้นผมได้อีก
และที่น่าแปลกใจไปกว่านั้นก็คือการที่นักวิจัยสรุปว่า ฮอร์โมนคอร์ติซอลที่เราเชื่อกันมาตลอดว่าเป็นตัวทำให้เกิดการตายของเซลล์ตั้งต้นหรือ stem cell นั้น แท้ที่จริงแล้วกลับเป็นฮอร์โมนอีกตัวคือ นอร์อดรีนาลีนหรือเรียกอีกชื่อว่านอร์อีพิเนฟรีนต่างหากซึ่งฮอร์โมนดังกล่าวนี้จะหลั่งเมื่อเกิดอันตรายแล้วทำให้ร่างกายต้องตอบสนองอย่างฉับพลันทันที
ความแตกต่างระหว่างฮอร์โมนคอร์ติซอลและนอร์อดรีนาลีนถือว่าเป็นจุดที่สำคัญ เนื่องจากฮอร์โมนทั้งสองตัวนี้ทำให้เกิดความเครียดที่ต่างกัน
โดยร่างกายจะหลั่งฮอร์โมนนอร์อดรีนาลีนเวลาที่อยู่ภายใต้ภาวะความเครียดอย่างเฉียบพลัน เมื่อมีเหตุการณ์ที่ส่งผลต่ออารมณ์และจิตใจรวมถึงภัยต่อร่างกายเกิดขึ้นตรงหน้า โดยจะส่งผลให้หัวใจเต้นเร็วขึ้น ทำให้เหงื่อออกตามฝ่ามือและอาจเป็นสาเหตุให้เกิดผมหงอก
หากจะพูดโดยรวม ๆ ก็อาจจะหมายความว่า เมื่อมีการระบาดของ COVID19 ที่ส่งผลกระทบต่อการทำงาน รวมถึงการถูกเลิกจ้าง ส่งผลต่อกิจกรรมในชีวิตประจำวัน เกิดความวิตกกังวลจากการติดเชื้อที่อาจทำให้เสียชีวิตได้ รายได้ที่หดหายไป การเดินทางที่ถูกระงับ สิ่งต่าง ๆ เหล่านี้ก่อให้เกิดความเครียดโดยเฉียบพลันได้ทั้งสิ้น
ในทางกลับกัน ฮอร์โมนคอร์ติซอลนั้น มีแนวโน้มที่จะหลั่งมากขึ้นในกรณีที่เกิดความเครียดเรื้อรัง สะสม
นั่นก็หมายความว่า การเกิดความเครียดจากงานที่ทำในแต่ละวันนั้น มีแนวโน้มที่จะไม่ก่อให้เกิดผมหงอก
แล้วเมื่อความเครียดส่งผลให้เกิดผมหงอกแล้ว ผมหงอกก็จะคงอยู่ถาวรเลย เรายังไม่สามารถหาทางทำให้ stem cell กลับมาได้เหมือนเดิม รูขุมขนตรงนั้นก็จะเปลี่ยนไปเป็นสีเทาหรือสีขาวโดยไม่มีกำหนด ส่วนการตัดผมสั้นหรือย้อมสีผมนั้นก็ไม่ได้ช่วยทำให้เม็ดสีคืนกลับมาแต่อย่างใด
….. …….. ………
ดังนั้นสิ่งที่พอจะทำได้เพื่อยับยั้งวงจรการเกิดผมหงอกที่เราสามารถทำได้ ควบคุมได้มากที่สุดก็คือการรู้เท่าทันเมื่อตนเองเกิดความเครียด
แต่ละคนนั้นมีการตอบสนองทางชีวเคมีต่อความเครียดแบบเฉียบพลันแตกต่างกัน หากเรารู้เท่าทันความเครียด ฝึกลดความเครียด อย่างเช่น ออกทำกาย ทำสมาธิ เล่นโยคะ หรืออะไรก็แล้วแต่ที่ช่วยให้ตัวเราเองรู้สึกผ่อนคลายขึ้น ดีขึ้น ก็จะช่วยให้ชีวิตเราเป็นสุขมากขึ้น ทำให้ผมหงอกช้าลง หรือผมหงอกที่จะเกิดขึ้นใหม่น้อยลง
ยิ่งถ้าเราฝึกฝนในการสร้างสมดุลให้การดำเนินชีวิตโดยรวมเป็นไปอย่างสุขภาพดี ทั้งอาหารการกินและกิจกรรมในชีวิตประจำวันก็จะช่วยลดผลที่เกิดจากฮอร์โมนนอร์อดรีนาลีน
มีสารสื่อประสาทที่แตกต่างกันหลายชนิดถูกกระตุ้นเมื่อเราออกกำลังกาย ซึ่งจากการวิจัยที่ตีพิมพ์ในวารสาร Brain Science พบว่าการออกกำลังกายอาจจะช่วยลดการหลั่งฮอร์โมนนอร์อดรีนาลีนเมื่อเราต้องเผชิญกับความเครียดที่ไม่สามารถควบคุมได้ ดังนั้นอย่างน้อย ๆ การออกไปเดินเล่นบ้างในเวลาที่ต้องครุ่นคิดอะไร ก็อาจจะช่วยลดความเครียดได้อีกทางหนึ่ง
ที่สำคัญอีกเรื่องหนึ่งก็คือ การที่เราผมหงอกไม่ได้เป็นเรื่องต้องน่ากังวลแต่อย่างใด คนผมหงอกอาจจะดูน่าเชื่อถือหรือดูสง่างามตามวัยด้วยซ้ำไป
อีกไม่ช้าไม่นาน เราทุกคนก็ต้องผมหงอกอยู่ดี….
