เสื้อผ้าราคาถูกลงเพราะอะไร (ตอนจบ )

ภาคเศรษฐกิจโดยรวม

หาเราไปดูตามบ่อขยะ จะพบว่าเต็มไปด้วยเสื้อผ้า สิ่งทอ เครื่องนุ่งห่มเต็มไปหมดและเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องตลอด 10 ปีที่ผ่านมาเป็นเหมือนเงาดำสกปรกของอุตสาหกรรมแฟชั่น นั่นดูเหมือนว่าเรามีความตั้งใจที่จะผลิตสินค้าแบบใช้แล้วทิ้งเพิ่มมากขึ้นทุกที แต่แฟชั่นไม่ควรจะถูกจัดอยู่ในหมวดหมู่ให้เป็นสินค้าใช้แล้วทิ้ง ส่วนในทางเศรษฐกิจ อุตสาหกรรม Fast Fashion ก็มีผลกระทบอย่างมากต่อประเทศกำลังพัฒนา

คนอเมริกันโดยทิ้งเสื้อผ้ากันเฉลี่ยคนละ 40 กิโลกรัมในแต่ละปี ทำให้เพิ่มส่วนของขยะที่เป็นเครื่องนุ่งห่มมากกว่า 11 ล้านตันต่อปี นี่เป็นเพียงตัวเลขขยะเครื่องนุ่งหุ่มเฉพาะจากสหรัฐ ฯ เพียงแห่งเดียว ที่สำคัญขยะส่วนใหญ่ไม่สามารถย่อยสลายได้ตามธรรมชาติ หมายความว่าขยะพวกนี้จะอยู่ตรงนี้ไปอีก 200 ปีเป็นอย่างน้อยระหว่างนั้นก็ปล่อยก๊าซเรือนกระจกออกมาเรื่อย ๆ

ในกรณีที่พวกเขาไม่นำเสื้อผ้าไปทิ้ง ก็อาจเลือกที่จะนำไปบริจาคเพื่อการกุศลหรือด้วยเหตุผลอะไรก็ตาม แต่จะเห็นว่าเสื้อผ้าที่องค์กรการกุศลได้รับนั้นมันมีจำนวนมาก มากเกินไป จนไม่มีที่เก็บหรือนำไปจัดส่งให้ผู้ที่ต้องการได้ไม่ทันกับการได้รับบริจาคเพิ่มเข้ามา ทำให้ต้องมีการผ่องถ่ายออกไป แต่การที่จะเอาเสื้อผ้าที่ผู้คนบริจาคให้ไปปล่อยขายต่อให้กับร้านเสื้อผ้ามือสองในประเทศมันก็ดูน่าเกลียด ไม่เหมาะสมนัก หรือจะด้วยเหตุผลอื่น ทางที่เหมาะสมก็คือแพ็คลงกล่องแล้วส่งต่อไปยังประเทศที่สามซึ่งจะด้วยเหตุผลทางด้านสังคมสงเคราะห์หรือจะด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจก็ตามที แต่เสื้อผ้าทั้งหมดก็จะมีปลายทางไปยังประเทศที่กำลังพัฒนา

……….

ที่เฮติ มัดเสื้อผ้าส่วนใหญ่ถูกส่งมาจากสหรัฐฯ ผู้คนจะไปซื้อกระสอบสุ่มที่เต็มไปด้วยเสื้อผ้า ต้องมาลุ้นกันว่าจะได้อะไร ซึ่งเสื้อผ้าส่วนใหญ่แล้วจะเป็นเสื้อผ้าที่ผู้คนบริจาคให้กับการกุศล 

เสื้อผ้าราว 10% ที่เราบริจาคจะถูกนำไปขายเป็นเสื้อผ้ามือสอง ยิ่งเราซื้อเสื้อผ้าใหม่บ่อย ทิ้งเสื้อผ้าเก่าบ่อยเท่าไหร่ ในท้ายที่สุดพวกมันก็จะถูกขนมายังประเทศกำลังพัฒนาอย่าง เฮติ ทีนี้เมื่อเสื้อผ้ามือสองจำนวนมากเข้ามายังเฮติเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ  อุตสาหกรรมสิ่งทอ อุตสาหกรรมเสื้อผ้าในประเทศก็ล้มหายตายจากไป ทุกวันนี้อุตสาหกรรมสิ่งทอที่พอไปได้ก็คือทำได้เพียงแค่ผลิตเสื้อยืดราคาถูกเพื่อส่งออกไปยังสหรัฐฯ 

ชายสูงอายุชาวเฮติคนหนึ่งบอกว่า นานมาแล้วตอนที่เขายังหนุ่ม มีคนเข้ามาขอเรียนตัดเย็บเสื้อผ้า ขอร้องให้เขาสอนและหลังจากที่พวกเขาเป็นแล้วก็สามารถไปหางานทำได้ มีทักษะติดตัว อย่างไรก็ตาม ทุกวันนี้ถึงแม้จะมีคนมาเรียนตัดเย็บเสื้อผ้าแต่พวกเขาก็หางานทำไม่ได้หรือทำได้ก็ไม่พอเลี้ยงตัวเอง ไม่พอเลี้ยงครอบครัว

…… 

ตู้เสื้อผ้าใบใหญ่ สวย สะอาด minimal เก็บเสื้อผ้าเป็นระเบียบ

เราจะสื่อสารกับผู้คนอย่างไรให้พวกเขาบริโภคด้วยความจำเป็นและเหมาะสม ไม่ใช่การซื้อเสื้อผ้าในราคา 10 เหรียญฯ ใส่ได้ไม่กี่ครั้งหรืออาจจะไม่เคยใส่เลยแล้วก็ขว้างมันทิ้ง จากนั้นก็ออกไปซื้อใหม่วนรอบอยู่แบบนี้ครั้งแล้วครั้งเล่า

การทำธุรกิจผ่านการโฆษณา มันก็คือการดึงเอาสังคมเข้าสู่ความเชื่อที่ว่าความสุขขึ้นอยู่กับสิ่งที่คุณมี ความสุขที่แท้จริงจะเกิดขึ้นได้ก็ต่อเมื่อการมีข้าวของเพิ่มขึ้นไม่ว่าจะเป็นรายฤดูกาล รายสัปดาห์หรือว่ารายวัน มันขึ้นอยู่กับการนำข้าวของเข้ามาเพิ่มเติมในชีวิตคุณ เราต้องการกระตุ้นผู้คนให้คิดไตร่ตรองใหม่อีกครั้ง เพื่อที่จะได้รู้ว่าพวกเราทั้งหมดสามารถร่วมมือกันเปลี่ยนแปลงมันได้

ผู้คนมีหน้าที่รับผิดชอบ  ถ้าหากผู้คนไม่จับจ่ายซื้อข้าวของเศรษฐกิจก็ไม่เติบโตนี่คือใจความสำคัญ แต่ว่าพวกเขาก็ไม่ควรซื้อเพื่อจมอยู่กับวงจรดังกล่าวคือซื้อมาใช้ไม่กี่ครั้งแล้วก็ทิ้ง ถ้าหากไม่ชอบมันก็ไม่ควรจะซื้อตั้งแต่แรก
……

ปัญหาต่างๆ ที่เกิดขึ้นจากการทำธุรกิจในปัจจุบันเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับผลกำไรและไม่ถูกนำมาพิจารณาว่าต้องแลกมาด้วยอะไรบ้าง ไม่ว่าจะเป็นมลภาวะทางน้ำ  ต้นทุนแรงงาน ต้นทุนของคนที่ต้องเสียชีวิตเพราะออกมาไม่ได้ตอนเกิดเพลิงไหม้ในโรงงาน โรงงานถล่ม ต้นทุนของเกษตรกรที่ไม่มีโอกาสเข้าถึงการศึกษาและสาธารณสุข ทุพพลภาพเพราะสารเคมีเกษตร เราไม่ได้นำสิ่งที่เรียกว่าต้นทุนที่แท้จริงเข้าไปคำนวณในการทำธุรกิจ

…..

ที่เมืองกานปูร์ ประเทศอินเดีย เป็นเมืองที่ตั้งอยู่ริมฝังแม่น้ำคงคาซึ่งคนอินเดียให้ความเคารพว่าเป็นแม่น้ำศักดิ์สิทธิ มีความสำคัญต่อประชากรฮินดู 800 ล้านคน หล่อเลี้ยงชีวิตให้กับผู้คนทางตอนเหนือของอินเดีย แต่แม่น้ำคงคากำลังมีมลภาวะเพิ่มมากขึ้น ส่วนหนึ่งก็มาจากการปล่อยน้ำเสียของโรงงานฟอกหนังในเมือกานปูร์

จากความต้องการวัสดุที่เพิ่มสูงขึ้นอย่างมาก ส่งผลให้กานปูร์กลายเป็นเมืองหลวงของการส่งออกหนังของอินเดีย ทุก ๆ วัน จะมีน้ำเสียที่ปนเปื้อนสารเคมีจากโรงงานฟอกหนังไหลลงสู่แม่น้ำมากกว่า 50 ล้านลิตร สารเคมีที่ใช้ในโรงงานฟอกหนังอย่างเช่น โครเมียม 6  ซึ่งเมื่อไหลลงสู่แหล่งน้ำสาธารณะแล้ว น้ำดังกล่าวก็จะถูกนำไปใช้ในการเกษตร เลี้ยงสัตว์รวมถึงนำไปใช้ในการอุปโภคบริโภค ที่สำคัญคือการนำไปบริโภคด้วยซึ่งอันตรายมาก

จริง ๆ แล้วกานปูร์ เป็นเมืองที่น้อยคนนักจะรู้จักหรือเคยได้ยินชื่อ แต่แบรนด์สินค้าตะวันตกสามารถใช้เป็นแหล่งวัตถุดิบราคาถูกในขณะเดียวกันก็ไม่ต้องรับผิดชอบสิ่งต่าง ๆ ที่เป็นต้นทุนในเรื่องสุขภาพมนุษย์และสิ่งแวดล้อมซึ่งนับวันต้นทุนในส่วนนี้มีแต่จะเพิ่มสูงขึ้น

ผู้คนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ดังกล่าวต้องเผชิญกับมลภาวะในด้านต่างๆ สิ่งแวดล้อมก็ปนเปื้อนด้วยสารเคมี น้ำก็ปนเปื้อน ดินก็ปนเปื้อน ส่วนแหล่งน้ำดื่มเพียงแหล่งเดียวที่พึ่งพาได้ก็คือจากน้ำบาดาลในตอนนี้ก็พบว่ามีการปนเปื้อนโครเมียมแล้ว ผลผลิตทางการเกษตร พืชผักที่เพาะปลูกแถบนี้ก็มีการปนเปื้อนสารเคมี ผู้คนได้รับผลกระทบจากปัญหาสุขภาพ อย่างเช่นผิวหนังถูกกัดจนเกิดเป็นรอยด่าง มีผื่นบวมแดง คัน แขนขาชา ปวดท้องเรื้อรังซึ่งอาจเป็นผลจากการป่วยเป็นมะเร็งด้วย 

ชายคนหนึ่งบอกว่า ลูกสาวของเขาป่วยเป็นดีซ่าน ภรรยาของเขาก็ป่วยเป็นดีซ่านเช่นกัน ผู้คนแถบนี้มีอาการเจ็บป่วยเหมือน ๆ กัน อาการอย่างเดียวกัน เงินเก็บที่พอมีก็ถูกใช้ไปกับการรักษาคนในครอบครัว เพราะว่าโครเมียมที่ปนเปื้อนอยู่ในน้ำดื่มนั้นมีผลกับตับโดยตรง ทำให้เกิดปัญหาการย่อยอาหาร หลายคนก็ป่วยเป็นดีซ่านหรือไม่ก็มะเร็งตับ

……….

ผู้คนมักจะมองเห็นสินค้าหรูหรา ราคาแพง รูปลักษณ์สวยงามในงานแฟชั่นต่าง ๆ ซึ่งเป็นสินค้าที่ผลิตเรียบร้อยแล้ว  แต่มองไม่เห็นเบื้องหลังที่สารเคมีมากมายจะถูกปล่อยลงสู่แหล่งน้ำหรือผู้คนที่ต้องเจ็บป่วยจากมลพิษที่ปนเปื้อนในสิ่งแวดล้อม

อุตสาหกรรมแฟชั่นถือว่าเป็นอุตสาหกรรมที่สร้างมลภาวะมากที่สุดเป็นอันดับสองรองจากอุตสาหกรรมน้ำมัน

สิ่งที่เป็นสัญญาณเตือนก็คือว่าไม่เพียงการที่แฟชั่นใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างมหาศาลและสร้างผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมอย่างมาก ซึ่งทรัพยากรธรรมชาติที่ถูกใช้ไปรวมถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นนั้นไม่ได้มีการตรวจวัด ตรวจสอบ หากมองในแง่การเติบโตทางเศรษฐกิจตัวเลขที่เราเรียกว่า GDP (Gross Domestic Product ) หรือผลิตภัณฑ์มวลรวมภายในประเทศนั้น จะวัดเฉพาะสิ่งที่มีการค้าขายแลกเปลี่ยนเท่านั้นแต่ไม่ได้วัดต้นทุนที่แท้จริงที่มาของผลิตภัณฑ์

มีทรัพยากรมากมายที่เรานำมาใช้เพื่อผลิตเสื้อผ้าแต่ไม่ได้ถูกพิจารณานำมารวมเป็นต้นทุนการผลิต ซึ่งต้นทุนตรงนั้นสูงขึ้นเรื่อย ๆ ดังนั้นเมื่อน้ำที่ถูกใช้ในการผลิตเสื้อผ้า ที่ดินที่ใช้ในการเพาะปลูกพืชที่ให้เส้นใย สารเคมีที่ถูกใช้ในกระบวนการฟอกหนัง ทั้งหมดนั้นล้วนเป็นวัตถุดิบและในฐานะที่เป็นวัตถุดิบมันย่อมต้องมีต้นทุน ขณะเดียวกันมันก็ให้ผลลัพธ์ตามมา ในแง่ดีก็ทำให้เรามีเสื้อผ้าสวมใส่ มีการจ้างงานในระดับต่าง ๆ ส่วนในแง่ผลเสีย ก็อย่างเช่นสารเคมีที่เป็นอันตราย หรือการปล่อยก๊าซเรือนกระจก และทุก ๆ สิ่งที่เกิดขึ้นจากผลดังกล่าวก็มีต้นทุนเช่นเดียวกัน

……

ทุนนิยมเป็นเหตุผลที่อุตสาหกรรมแฟชั่นก้าวมาถึงจุดนี้ ทำไมแรงงานในบังคลาเทศถึงได้รับค่าแรงเพียงน้อยนิด นั่นก็เพราะว่าหากคุณบริหารจัดการในระบบทุนนิยม สิ่งสำคัญที่คุณต้องทำก็คือการสร้างผลกำไรและต้องสร้างผลกำไรมากขึ้น มากกว่าคู่แข่ง และนี่คือสิ่งที่ผลักดันให้บริษัทต้องกดต้นทุนค่าแรงให้ต่ำลงเรื่อยๆ  แต่บริษัทไม่คิดจะลดจำนวนผู้ค้าปลีกหรือสาขาของตนหรือไม่ไปที่บังคลาเทศเพื่อเหตุผลอื่นนอกเหนือไปจากค่าแรงที่ต่ำ นอกจากนั้นแล้วบังคลาเทศก็ไม่มีสหภาพแรงงานควบคุมดูแล ไม่มีสิทธิประโยชน์ในการคลอดบุตร ไม่มีค่าชดเชย ส่งผลให้มีค่าแรงต่ำมาก นี่คือเหตุผลว่าทำไมอุตสาหกรรมแฟชั่นถึงมาอยู่ในบังคลาเทศ นั่นก็เพราะว่ามันสามารถสร้างผลกำไรได้มากที่สุดจากแรงงานที่ตัดเย็บเสื้อผ้าเหล่านั้น

ระบบที่เราอาศัยอยู่ตอนนี้ ไม่ใช่เป็นอย่างที่คนส่วนใหญ่ปรารถนา มันเป็นระบบที่ผู้คนส่วนใหญ่ไม่มีความสุข พวกเขาก็คงไม่อยากอาศัยอยู่บนดาวเคราะห์ที่กำลังตายลงไปอย่างช้า ๆ หรือพังพินาศ เราต้องการการเปลี่ยนแปลงระบบขนานใหญ่

ถ้าหากเราไม่เปลี่ยนแปลงระบบนี้ เราก็กำลังทิ้งให้การตัดสินใจทุกอย่างขึ้นอยู่กับบริษัทแฟชั่นเหล่านั้น ซึ่งหมายความว่าจะมีเพียงกลุ่มผู้บริหารไม่กี่คนกับผู้ถือหุ้นเป็นคนตัดสินใจ

ระบบเศรษฐกิจของเรานั้นเป็นส่วนหนึ่งของบริโภคนิยม และนั่นคือเหตุผลว่าทำไมรัฐบาลถึงจำเป็นต้องให้มีการบริโภคในระดับสูงมาก ๆ กระตุ้นการบริโภค ทำไมบริษัทต่าง ๆ ต้องทำธุรกิจ

หากเราตั้งคำถามว่า จะเป็นอย่างไร หากเราวัตถุนิยมน้อยลง ? หลายคนก็คงตอบว่าระบบเศรษฐกิจของเราอาจจะไม่สามารถแข่งขันได้ ซึ่งก็ถูกต้องในระดับหนึ่ง นั่นก็เพราะว่าระบบเศรษฐกิจของเราอิงอยู่กับวัตถุนิยม มันอิงอยู่กับคุณค่าดังกล่าวนี้ นั่นคือสิ่งที่มันต้องการเพื่อที่จะอยู่รอด เป็นเชื้อเพลิงขับเคลื่อนที่จำเป็น แต่ปัญหาก็คือว่าการผลิตวัตถุนั้นมันมีต้นทุนสูงที่คนอาจจะมองข้ามไป

ลองนึกภาพวันคริสต์มาส วันคนโสด หรือเทศกาลอะไรก็ตามที่จะมีตัวเลขออกมาโชว์กันว่า ภายในระยเวลาเพียง 4 ชั่วโมงสามารถขายสินค้าได้มากกว่า 10 ล้านชิ้น หรือการที่ผู้คนไปแออัดกันเพื่อแย่งซื้อสินค้าลดราคาหรือกลัวว่าของที่ตนเองหมายตาไว้จะหมดเสียก่อน ขณะเดียวกันก็ตัดภาพกลับมาที่คนทำงานที่ต้องยอมทำงานหลายชั่วโมงต่อวันมากขึ้นเนื่องจากค่าแรงต่ำ เพื่อให้ได้เงินมากเพียงพอที่จะส่งกลับบ้านไปดูแลลูก ดูแลครอบครัว โดยไม่ได้คิดถึงตัวเอง อยากให้ลูกมีการศึกษาที่ดี อยากให้พ่อแม่ได้กินอิ่มนอนหลับ สุขภาพดี แต่ถึงทำขนาดนั้นเงินก็ยังไม่พอใช้ และนึกถึงภาพกองขยะมหึมาที่รอวันย่อยสลายในช่วงลูกหลานของเรา

เรากำลังอยู่ในโลกแบบไหนกัน …..